Τεχνητή νοημοσύνη: H δημοκρατία και η δημόσια αξία της AI

Την ανάγκη για ένα κοινοτικό, συλλογικό μοντέλο διακυβέρνησης ως εναλλακτική στη σημερινή κυριαρχία των τεχνολογικών κολοσσών καταδεικνύει σε άρθρο του στο περιοδικό AI & Society ο Pieter Verdegem, που παράλληλα παρουσιάζει την πολιτική οικονομία της τεχνητής νοημοσύνης (AI).

Ο Verdegem αντιμετωπίζει την AI ως μια τεχνολογία ευρείας χρήσης με τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες που πρέπει να τεθούν υπό δημοκρατικό έλεγχο.

Ο καπιταλισμός της AI και η συγκέντρωση εξουσίας

Ο Verdegem εισαγάγει τον όρο «Καπιταλισμός της Τεχνητής Νοημοσύνης», ένα σύστημα που χαρακτηρίζεται από την εμπορευματοποίηση των δεδομένων, την εξόρυξη πληροφοριών και τη συγκέντρωση ταλέντου, υπολογιστικής ισχύος και υποδομών στα χέρια λίγων εταιρειών όπως η Google, η Amazon, η Meta, η Apple και η Microsoft.

Αυτή η συγκέντρωση δεν είναι τυχαία. Αποτελεί προϊόν πολιτικών που επιτρέπουν στις ιδιωτικές μονοπωλιακές δυνάμεις να διαμορφώνουν την τεχνολογική πρόοδο προς όφελος του κέρδους και όχι του κοινού καλού.

Η κυριαρχία των Big Tech αντιπροσωπεύει μια νέα μορφή «περίφραξης», ανάλογη με την ιστορική περίφραξη της γης στον πρώιμο καπιταλισμό. Τα δεδομένα (data) αντιμετωπίζονται ως ιδιοκτησία, ενώ η αξία που παράγεται από αυτά δεν επιστρέφει ποτέ στις κοινότητες από τις οποίες προέρχονται.

Έτσι δημιουργείται ένα νέο ταξικό χάσμα: μεταξύ εκείνων που ελέγχουν τις ψηφιακές υποδομές και εκείνων που αποτελούν απλώς πηγές δεδομένων.

Η AI ως τεχνολογία ευρείας χρήσης

Η τεχνητή νοημοσύνη περιγράφεται ως τεχνολογία ευρείας χρήσης -όπως η ατμομηχανή ή το ηλεκτρικό ρεύμα- που μπορεί να αλλάξει ριζικά την κοινωνία. Όμως, χωρίς συλλογικό έλεγχο, η ισχύς της AI ενισχύει τις ανισότητες και συγκεντρώνει τον πλούτο σε λίγους.

Ο Verdegem υπογραμμίζει ότι η AI πρέπει να θεωρείται δημόσια υποδομή, όπως οι δρόμοι ή η εκπαίδευση, και να εξυπηρετεί το κοινό συμφέρον.

Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται πολιτική βούληση ώστε τα δεδομένα, οι αλγόριθμοι και η υπολογιστική ισχύς να μην ανήκουν αποκλειστικά στις αγορές. Η ανάπτυξη της AI πρέπει να καθοδηγείται από κοινωνικές ανάγκες και όχι από τις απαιτήσεις των επενδυτών.

Η κριτική της πολιτική οικονομία της πληροφορίας

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πλαίσιο της κριτικής της πολιτικής οικονομίας για να δείξει πώς η ιδιοκτησία και ο έλεγχος των επικοινωνιακών συστημάτων καθορίζουν την κοινωνική εξουσία. Η AI, ελεγχόμενη από λίγες εταιρείες, διαμορφώνει τι βλέπουμε, τι αγοράζουμε και τι πιστεύουμε.

Έτσι, η συσσώρευση στον τομέα της AI δεν είναι μόνο οικονομικό αλλά και δημοκρατικό ζήτημα.

Οι εταιρείες προβάλλουν την AI ως ουδέτερη και αναπόφευκτη, κρύβοντας τις πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις που την καθορίζουν. Μέσα από την κριτική προσέγγιση, η AI αποκαλύπτεται ως αντανάκλαση των κοινωνικών ανισοτήτων και όχι ως λύση για αυτές.

Οι κοινότητες ως εναλλακτική

Ο Verdegem προτείνει το μοντέλο των «Κοινών» ως εναλλακτικό τρόπο διακυβέρνησης της AI. Τα Κοινά είναι πόροι τους οποίους διαχειρίζονται συλλογικά οι ίδιες τις κοινότητες – πέρα από ιδιωτικά συμφέροντα και κρατικό συγκεντρωτισμό.

Παραδείγματα αποτελούν το ελεύθερο λογισμικό, τα συνεργατικά δίκτυα δεδομένων και οι δημόσιες ψηφιακές υποδομές.

Ένα σύστημα AI βασισμένο στα Κοινά θα σήμαινε διαφάνεια, συμμετοχή και πρόσβαση. Η AI θα μπορούσε να υπηρετεί κοινωνικούς στόχους -την υγεία, το περιβάλλον, τη στέγαση- αντί για την εμπορική εκμετάλλευση. Αυτό απαιτεί επαναπροσδιορισμό των δικαιωμάτων στην πληροφορία και συλλογική διαχείριση των δεδομένων.

Η δημοκρατία και η δημόσια αξία της AI

Η πιο κρίσιμη επισήμανση του Verdegem είναι η σύνδεση της AI με τις δημοκρατικές αξίες. Οι σημερινές εφαρμογές, προσανατολισμένες στο κέρδος, απειλούν τη δημοκρατία μέσω της παραπληροφόρησης και της επιτήρησης.

Αντίθετα, μια κοινοτική AI θα μπορούσε να ενισχύσει τη διαφάνεια και τη συλλογική λογοδοσία.

Τα κράτη και η κοινωνία των πολιτών πρέπει να έχουν ενεργό ρόλο στη χάραξη πολιτικής για την AI. Η δημόσια χρηματοδότηση της έρευνας οφείλει να στοχεύει σε ανοιχτά, ηθικά και κοινωνικά χρήσιμα συστήματα.

Προς ένα δημοκρατικό μέλλον της AI

Ο Verdegem καταλήγει ότι η κοινωνία πρέπει να φανταστεί μια AI πέρα από τα όρια του καπιταλισμού. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς η ρύθμιση των Big Tech, αλλά και η οικοδόμηση εναλλακτικών δομών με συλλογική ιδιοκτησία και δημοκρατικό έλεγχο.

Η AI πρέπει να αποτελέσει εργαλείο απελευθέρωσης και όχι καταπίεσης.

Τα Κοινά προσφέρουν ένα ρεαλιστικό και ηθικό πλαίσιο για αυτήν τη μετάβαση. Μέσα από τον κοινωνικό έλεγχο της τεχνολογίας μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι η AI θα συμβάλει στην ισότητα, τη βιωσιμότητα και την αλληλεγγύη – τις θεμελιώδεις αξίες ενός ανθρώπινου μέλλοντος.