Άδειασαν τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα της Κύπρου

Σοβαρές προσπάθειες των αρμόδιων υπηρεσιών με  καθοδήγηση και της Ε.Ε. για αναχαίτιση της κατάστασης των υπογείων νερών, ώστε να επέλθει ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση στα υδατικά συστήματα

Με νερό της βροχής, το οποίο για εκατομμύρια χρόνια έρρεε στα υπόγεια στρώματά της, έπινε και πότιζε η Κύπρος τα χωράφια της για χιλιετίες. Η συνεισφορά του νερού υπήρξε καθοριστική για την ανάπτυξη του φυσικού περιβάλλοντος και του αρχαίου πολιτισμού της, ο οποίος αναπτύχθηκε δίπλα από τις κοίτες των ποταμών. Χωρίς νερό δεν μπορούσε να υπάρξει μόνιμη κατοικία… Το νερό ήταν και παραμένει καθοριστικός παράγοντας και αναγκαία προϋπόθεση για την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Δέκα χιλιάδες χρόνια μετά την πρώτη παρουσία ανθρώπου στο νησί, με βάση τα μέχρι στιγμής αρχαιολογικά δεδομένα, και τα υπόγεια ύδατα έχουν σχεδόν εξαντληθεί. Η μειωμένη βροχόπτωση κατά 14% τον τελευταίο αιώνα, που είχε ως συνέπεια τον μειωμένο κατά 40% εμπλουτισμό των υπόγειων υδάτων, αλλά και η ανυπαρξία, για σωρεία ετών, μιας ορθολογιστικής υδατικής πολιτικής, οδήγησαν σταδιακά στην ανεξέλεγκτη άντληση νερού, στην εξάντληση των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων και στην αλλαγή της χημείας του νερού, επηρεάζοντας την ποιότητά του σε πολλές περιπτώσεις. Ενδεικτικό τούτου η υφαλμύριση υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων που βρίσκονται σε παράκτιες περιοχές. 

Η πρώτη αξιολόγηση της κατάστασης των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων στην Κύπρο ξεκίνησε το 1960, με την ίδρυση της νεοσύστατης Δημοκρατίας, και ολοκληρώθηκε εννέα χρόνια μετά. Όπως είχε εκτιμηθεί τότε, τα μόνιμα αποθέματα νερού ήταν 3,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Πιο πρόσφατες μελέτες έδειξαν πως τα μόνιμα αποθέματα νερού μειώθηκαν στο 1,6 δισ. κυβικά μέτρα, δηλαδή κατά 50% σε σύγκριση με τις πρώτες έρευνες. Από το 1960 το υδατικό ισοζύγιο ήταν ελλειμματικό κατά 42 εκατ. κυβικά μέτρα, με την υπεράντληση να παρουσιάζει μεν μείωση, λόγω της λήψης μέτρων για ανάκαμψη των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων, αλλά να συνεχίζεται έως και σήμερα. Στόχος των αρμόδιων αρχών του κράτους, σύμφωνα με δηλώσεις αρμόδιων λειτουργών στον Τύπο, είναι η μηδενική υπεράντληση, ώστε να επέλθει ισορροπία στο υδατικό ισοζύγιο.

Μελέτη του 2005 κατέδειξε ότι η υπεράντληση των υπόγειων υδάτων μειώθηκε στα 20 εκατ. κυβικά μέτρα. Σε αυτό συνέβαλαν διάφοροι παράγοντες. Μεταξύ αυτών η δημιουργία των φραγμάτων (η Κύπρος διαθέτει σήμερα έναν μεγάλο αριθμό φραγμάτων, από τα οποία 56 ταξινομούνται ως μεγάλα φράγματα και είναι εγγεγραμμένα στον κατάλογο της Διεθνούς Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων), που αποτέλεσε μέρος του προγράμματος «ούτε σταγόνα νερού στη θάλασσα», η κατασκευή των εργοστασίων αφαλάτωσης, ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε το 1997 και συνεχίζεται μέχρι τώρα, και η επεξεργασία των οικιακών λυμάτων. Τα αποτελέσματα των ενεργειών αυτών ήταν ευεργετικά όσον αφορά στην καλύτερη διαχείριση των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων, στην αύξηση της ικανότητας ύδρευσης των μεγάλων αστικών κέντρων, αλλά και στην άρδευση των γεωργικών εκτάσεων.

Ο μεγάλος στόχος που τέθηκε για σταδιακή ανάκαμψη των υδατικών σωμάτων της Κύπρου και αναχαίτιση της περαιτέρω υποβάθμισης του νερού είναι δύσκολος, αλλά όχι ανέφικτος, εάν υπολογίσει κανείς πως «τρέχουν» ήδη 153 συνολικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση, στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδίου διαχείρισης, το οποίο παρακολουθεί στενά η Κομισιόν. Η πρώτη αξιολόγηση του σχεδίου θα γίνει το 2015, όπως έχει ήδη γραφτεί στον Τύπο, αλλά από τις μέχρι στιγμής μετρήσεις αναμένεται πως τα αποτελέσματα θα είναι ενθαρρυντικά και θα ενισχύσουν την προσπάθεια. Ήδη ένα από τα 19 υπόγεια υδροφόρα στρώματα της Κύπρου, ο υδροφορέας Πύργου Τηλλυρίας, ένα σύστημα του οποίου η κατάσταση είχε χαρακτηριστεί ως «κακή» όταν έγινε η αξιολόγηση το 2004-2005, έχει επανέλθει. Σε ό,τι αφορά στους υπόλοιπους υδροφορείς, 11 από τους 19 κρίθηκαν ότι είναι σε καλή χημική κατάσταση, ενώ μόνο τέσσερα υδροφόρα στρώματα κρίθηκαν ότι είναι σε καλή ποσοτική κατάσταση.

Το σοβαρότερο πρόβλημα είναι η υφαλμύριση, δηλαδή η διείσδυση θαλασσινού νερού στα υπόγεια νερά. Σε αυτή την περίπτωση η επαναφορά των υδροφορέων είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση παρά τα όποια μέτρα. Ενδεχομένως έως την επόμενη αξιολόγηση ίσως να μην καταστεί δυνατό να αλλάξουν χαρακτηρισμό οι «κακοί» υδροφορείς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι με τη λήψη μέτρων σε βάθος χρόνου δεν θα υπάρξει σταδιακή βελτίωση.  Άλλωστε η φύση ανταποκρίνεται με πολύ αργό ρυθμό στα μέτρα αποκατάστασης. Ας μην ξεχνάμε αυτό που γράψαμε στην αρχή. Πως με την αλόγιστη ανάπτυξη εξαντλήσαμε το νερό που αποθηκευόταν από τη βροχή για εκατομμύρια χρόνια στην κυπριακή γη και η ανάκαμψη είναι μια διαδικασία που απαιτεί δεκάδες εάν όχι και εκατοντάδες χρόνια.

Της Μιράντας Λυσάνδρου

(ΠΗΓΗ: ΤΜΗΜΑ ΥΔΑΤΩΝ, ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ, ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΠΡΟΥ» 22/1/2012).